Słowo "franchising" (franczyza) nie jest dziś neologizmem powstałym dla potrzeb nowoczesnego biznesu. Termin ten wywodzi się z języka francuskiego ("la franchise"). Funkcjonował on już w średniowieczu, choć jego znaczenie uległo zmianie na przestrzeni wieków.
Pierwotnie przez franczyzę rozumiano zwolnienia z danin publicznych. Za pierwszą umowę franczyzy uznaje się Wielką Kartę Wolności - umowę z 1215 r. między królem angielskim a baronami. Była ona wyrazem rozpoczynających się przemian konstytucyjnych ograniczających samowolę władcy i nadających przywileje arystokracji.
Za jedną z pierwszych form umowy franczyzy uznaje się też tzw. „franchiso”. Było to prawo dostojników kościelnych lub lokalnych możnowładców do opodatkowywania ludności w zamian za poparcie udzielane królowi i świadczenia pieniężne na jego rzecz. Do dzisiaj w brytyjskim systemie wymiaru sprawiedliwości sądy funkcjonujących na takim terenie nazywają się franchise courts.
Początki franczyzy w Anglii można dostrzec w funkcjonującym w londyńskim City (od XI w.) systemie cechowym. Zgodnie z jego założeniami nikt spoza cechu nie mógł prowadzić działalności gospodarczej w City. W zasadach funkcjonowania średniowiecznych systemów cechowych można zauważyć znamiona charakterystyczne dla współczesnych systemów franczyzowych. System cechowy, oprócz wyłączności i renomy, wyróżniały: nazwa, wypracowana metoda prowadzenia działalności, zezwolenie na działanie według tej metody i korzystanie z nazwy cechu, szkolenie nowych członków, obowiązek uiszczania opłat.
Kolejnym etapem kształtowania się franczyzy były wieki XVIII i XIX, kiedy to uformowały się tzw. tied house contracts, które są zbliżone do funkcjonujących obecnie w obrocie gospodarczym umów zakupu wyłącznego. Umowy te pojawiły się w efekcie wprowadzenia w życie przepisów ograniczających sprzedaż napojów alkoholowych. Przepisy te nałożyły na właścicieli lokali gastronomicznych obowiązek uzyskiwania zezwoleń (koncesji) na sprzedaż alkoholu. Liczba takich zezwoleń była ograniczona, co w naturalny sposób spowodowało szybki wzrost wartość lokali, które je posiadały. W tej sytuacji producenci alkoholu zaczęli wykupywać punkty posiadające zezwolenia, aby je później wynajmować. Podstawowym obowiązkiem restauratora-najemcy takiego lokalu, który określała ówczesna umowa franchisingowa, była sprzedaż wyłącznie tego alkoholu (zazwyczaj piwa), który był produkowany przez producenta (browar) - właściciela lokalu. Niekiedy też producenci alkoholu proponowali właścicielom lokali gastronomicznych sfinansowanie modernizacji ich lokali. W zamian oczekiwali oni zobowiązania do sprzedaży alkoholu dostarczanego wyłącznie przez nich.
Z kolei we Francji funkcjonowało szereg pojęć określających wszelkiego rodzaju ulgi, zwolnienia. Przykłady franchisingu to „franchise douaniere” (zwolnienie celne), „franchise d’impot” (zwolnienie podatkowe), „franchise de poste” (zwolnienie od opłat za przesyłkę), „franchise diplomatique” (zwolnienie z powodu służby dyplomatycznej”).
W formie, w jakiej występuje obecnie franchising zaczął wyraźnie się kształtować dopiero w połowie XIX i na początku XX wieku. Jej kolebką były Stany Zjednoczone, a prekursorem L. Ligget, współtwórca sieci sklepów Rexall. Natomiast za twórcę współczesnej franczyzy uważa się fabrykę maszyn do szycia „Singer”, która rozwinęła sieć punktów sprzedaży zawierając umowy franczyzowe z właścicielami lokalnych sklepów. I.M. Singer przekazał w 1863 r. wyłączne prawa do dystrybucji produkowanych przez siebie maszyn samodzielnym licencjobiorcom.
Gwałtowny rozwój franczyzy, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, nastąpił w pierwszej połowie XX wieku. Miało to miejsce głównie w branży samochodowej i napojów chłodzących, gdzie producenci udzielali licencji lokalnym dealerom i dystrybutorom. Również w przemyśle naftowym rozwiązaniem stosowanym na szeroką skalę w rozwoju stacji paliwowych stała się umowa franchisingowa.
We Francji franczyza ukształtowała się w latach 30-tych XX wieku. Jej prekursorem był Philippe Bourguignion, który, wzorując się na doświadczeniach amerykańskich, zastosował franczyzę w dystrybucji. Stworzył on sieć sklepów sprzedających wyroby przędzalnicze. Franczyzobiorcy mieli zagwarantowaną wyłączność na danym terytorium, a sukces sieci uwidocznił się w jej gwałtownym rozwoju. Po dziesięciu latach w jej skład wchodziło już 350 jednostek.
Wyraźny „boom” we franczyzie miał miejsce po roku 1945. Koncepcja ta zaczęła pojawiać się w coraz to nowych obszarach działalności gospodarczej. Najbardziej spektakularny rozwój objął gastronomię, a franczyzowym prekursorem w tej branży był Howard Johnson – twórca pierwszego systemu restauracji. W kolejny etap na ścieżce swego rozwoju system franchisingowy wkroczył w 1952 r. w gastronomii w USA. Nowoczesne rozwiązanie technologiczne związane z szybką produkcją kurczaka zdeterminowało sukces sieci restauracji „Chicken Delight” A.L. Tunicka. Natomiast zdobycie podczas kolacji oryginalnego przepisu na kurczaka przez właściciela innej sieci „fast-food” zaowocowało rozwojem sieci „Kentucky Fried Chicken” w całych Stanach. Olbrzymie sukcesy w branży gastronomicznej uświadomiły większości działających w tej branży przedsiębiorców jaką szansą jest rozwój poprzez franchising. Klasyczny przykład na system franchisingowy, który odniósł sukces to oczywiście sieć McDonald’s, która rozwinęła się dzięki hamburgerowej recepturze braci McDonald’s i pomysłom organizacyjnym pierwszego franczyzobiorcy Raya Kroca.
Dużo później zaczyna się współczesna historia franczyzy w Polsce. W obecnie rozumianej formie rozwinęła się ona dopiero w latach 90. XX wieku. Prekursorem działającym w systemie przypominającym parafranczyzę była Poczta Polska. Za datę jej narodzin w naszym kraju uważa się rok 1558. W powojennej Polsce zalążki franczyzy pojawiły się za sprawą banku PKO. Pierwszy franchising w Polsce w znanej nam postaci powstał w roku 1992. Lokal franczyzowy otworzyła w Łodzi cukiernia A.Blikle, funkcjonująca już od 1869 roku. W latach 90. dotarły też do naszego kraju sieci zagraniczne. Pierwsze przykłady franchisingu firm spoza naszego kraju to m.in. Adidas, Yves Rocher i McDonald’s.
Dalszy rozwój franczyzy był uwarunkowany także zmianą stylu życia społeczeństw. Coraz częściej zaczęto zwracać uwagę na szanse i prestiż, jakie daje założenie i prowadzenie własnego biznesu. Społecznie dobrze postrzegana przedsiębiorczość prywatna, chęć samorealizacji i ucieczki od wielkich biurokratycznych organizacji, to kolejne czynniki, które przyczyniły się do wzrostu popularności franczyzy.
Termin „franczyza” pochodzi od francuskiego „la franchise”, znanego już w średniowieczu. W różnych konfiguracjach używano go do opisywania różnego rodzaju przywilejów, np. zwolnień podatkowych lub celnych. W obecnym rozumieniu słowa franczyza jego początków należy szukać w XIX i XX wieku. Wówczas w Stanach Zjednoczonych, a także w Europie pojawiły się pierwsze systemy rozwijające swoje sieci sprzedaży poprzez umowy franczyzowe.
Za najstarszą znaną umowę franczyzy, uznawaną za prekursora obecnego franchisingu, uznaje się Wielką Kartę Wolności z 1215 roku. Król angielski porozumiał się w niej z baronami, nadając arystokracji szereg przywilejów.
Za ojczyznę współczesnego franchisingu uznaje się Stany Zjednoczone. Na przełomie XIX i XX wieku powstały takie firmy, jak Rexall czy Singer, które rozwijały sieci punktów sprzedaży poprzez umowy z właścicielami lokalnych sklepów.
Za prekursora franczyzy w Polsce uznaje się Pocztę Polską, powstałą już w 1558 roku. Rzeczywisty franchising, w obecnym rozumieniu tego słowa, rozpoczęły jednak dopiero przedsiębiorstwa w latach 90. XX wieku. Możliwe to było w związku z przemianą ustrojową, do jakiej doszło kilka lat wcześniej.
Franczyza stała się tak popularna ze względu na szereg ułatwień w działalności, jakie zapewnia obu stronom umowy. Franczyzodawcy mogą liczyć na łatwiejszy rozwój swojej sieci, wzrost zasięgu, rozpoznawalności marki i odciążenie w bieżącej pracy punktów. Franczyzobiorcy natomiast zyskują łatwiejszy start na rynku pod znaną marką, know-how bardziej doświadczonego podmiotu oraz pomoc finansową i merytoryczną.
Dołącz do newslettera
Ważne linki
Na skróty
Katalog franczyz
Kwoty inwestycji
