Kara umowna w umowie franczyzy

Postanowienia zawarte w umowach franczyzy dotyczące między innymi naruszenia zakazu konkurencji, poufności czy dbania o renomę franczyzodawcy są najczęściej zabezpieczane karą umowną, o którą w sytuacji ich naruszenia wzywa do zapłaty franczyzobiorca.

W umowie można bowiem zastrzec, że naprawienie szkody wynikłej z działania i/lub zaniechania strony nastąpi przez zapłatę kary umownej. Kara umowna jest powszechnie stosowana z uwagi, iż jej zastrzeżenie nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że druga strona nie poniosła szkody. Wierzyciel nie jest zatem zobowiązany do udowodnienia poniesionej szkody. Ponadto strony mogą w umowie ustanowić kilka kar umownych w odniesieniu do różnych kwestii.

Nie jest to jednak zabezpieczenie, które może być stosowane bez ograniczeń należy bowiem pamiętać, iż kara umowna zabezpiecza wyłącznie zobowiązania niepieniężne. Nie można zatem nałożyć na kontrahenta ww. kary w przypadku opóźnienia w terminie płatności np. opłat franczyzowych. Powyższemu służą bowiem co do zasady odsetki za opóźnienie lub zwłokę.

Elementy kary umownej

Do elementów przedmiotowo istotnych kary umownej należy zaliczyć obowiązek, którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie będzie skutkować zapłatą kary umownej tj. tytuł naliczenia kary. Ponadto niezbędne jest wskazanie kwoty, jaką będzie przysługiwać od drugiej strony w razie naruszenia obowiązków. Nie jest jednak konieczne określenie wprost kwoty kary umownej, chociaż jest to jak najbardziej wskazane. Strony mogą posłużyć się innym miernikiem wysokości, np. ułamkiem wartości świadczenia, jeżeli ustalenie kwoty byłoby tylko czynnością arytmetyczną. Kara umowna powinna być możliwa do wyliczenia już w momencie zawarcia umowy, a jej wysokość nie powinna wymagać dowodzenia - w przeciwnym razie postanowienie może zostać uznane za nieważne.

Wysokość kary umownej

Należy również pamiętać, iż wysokość kary umownej musi być dostosowana do realiów rynkowych oraz zasad współżycia społecznego. Każda ze stron może bowiem żądać zmniejszenia kary umownej, gdy jest rażąco wygórowana. W przypadku sporu, sąd może dokonać miarkowania kary umownej. Okolicznościami, które mogą spowodować zmniejszenie naliczonej kary umownej to np. brak szkody czy wykonanie większości zobowiązania.

Ponadto przyjęty w ubiegłym roku kodeks dobrych praktyk dla rynku franczyzy stanowi, iż kary umowne muszą być określone w wysokości proporcjonalnej do wagi naruszeń, za które mają być naliczane. Franczyzodawca nie może ponadto nadużywać tytułu do nakładania kar umownych i innych ryczałtowo liczonych obciążeń dla franczyzobiorców. Pomimo, iż kodeks nie stanowi źródła powszechnie obowiązującego prawa to strony mogą na zasadzie swobody umów przystąpić do jego stosowania. Przystąpienie do kodeksu jest równoznaczne z zobowiązaniem się do jego przestrzegania i aktywnego promowania zapisanych w nim standardów.

Dla przykładu Sąd Okręgowy w Poznaniu w wyroku z dnia 4 maja 2018 r. (sygn. akt XVIII C 1474/17) uznał, że kara umowna z tytułu używania nazwy lub znaku towarowego systemu oraz za każdy dzień opóźnienia w zwrocie materiałów poufnych w wysokości 216.000 zł jest rażąco wygórowana i powinna podlegać obniżeniu o 90%. Z kolei Sąd Okręgowy w Rzeszowie w wyroku z dnia 23 marca 2016 r. (sygn. akt VI GC 21/16100) zasądził bez miarkowania karę umowną w wysokości 200.000 zł z tytułu rozwiązania umowy z winy uczestnika sieci.

Końcowy termin naliczania i limitowanie kary umownej

W ostatnich latach pojawiły się stanowiska wskazujące, iż nieokreślenie w umowie końcowego terminu naliczania kar umownych ani ich kwoty maksymalnej tworzy zobowiązanie wieczne, niekończące się i w konsekwencji nieważne. Powstała jednak w tym zakresie jednak rozbieżność, gdyż część sądów stoi na odmiennym stanowisku.

W jednej z ostatnich uchwał Sąd Najwyższy wskazał, że dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej za zwłokę w wykonaniu zobowiązania w postaci określonego procentu ustalonego wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki, nawet jeżeli nie określono końcowego terminu naliczania kary umownej ani jej kwoty maksymalnej (Uchwała SN z dnia 9 grudnia 2021 r., sygn. akt III CZP 16/21).

Moim zdaniem przedmiotowe stanowisko budzi wątpliwości, gdyż regulacje dotyczące kary umownej wyraźnie wskazuję, że naprawienie szkody nastąpi przez zapłatę „określonej sumy”. W sytuacji nieokreślenia górnego limitu lub terminu końcowego nie ma natomiast możliwości jej dokładnego określenia. Zasadne jest zatem wskazywanie górnej granicy kary umownej, aby uniknąć w przypadku sporu sądowego zarzutów z tego tytułu. W przypadku terminu końcowego należy pamiętać, także o odwołaniu się do zdarzenia przyszłego i pewnego (co jest istotą terminu).

Wypowiedzenie umowy franczyzy a kara umowna

Relacje pomiędzy franczyzodawcą a franczyzobiorcą, jako samodzielnymi przedsiębiorcami, są kształtowane w ramach swobody działalności gospodarczej. Co do zasady umowa franczyzy zawarta na czas oznaczony powinna jednak przewidywać możliwość jej rozwiązania z ważnych przyczyn przez każdą ze stron umowy, a rozwiązanie umowy z zachowaniem ustalonego okresu wypowiedzenia w takim przypadku nie powinno być podstawą do nałożenia kar umownych.

Zaznaczyć należy, iż w orzecznictwie za ważny powód wypowiedzenia umowy, który nie uzasadnia naliczania kary umownej przyjmuje się utratę zaufania do partnera co usprawiedliwia wcześniejsze jej rozwiązanie, nawet w sytuacji gdy strony umowy zawartej na czas określony wprost nie przewidziały tego typu przyczyny jako podstawy rozwiązania umowy (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 marca 2017, sygn. akt I ACa 711/16102).

Praktyka pokazuje jednak, iż bardzo często przyczyna wypowiedzenia jest kwestionowana, a sprawę musi rozstrzygać sąd.

Daniel Terbosh, radca prawny
Chmura i Partnerzy Radcowie Prawni sp. p.

Zobacz nasz katalog sieci franczyzowych i upewnij się która franczyza będzie dla Ciebie najlepsza.