Jak bronić się przed wyzyskiem we franczyzie

Pod koniec czerwca do sejmu wpłynął projekt ustawy o zmianie Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego, który zawiera nowelizację art. 388 kodeksu cywilnego dotyczącego wyzysku. Jaki wpływ może mieć projektowana zmiana na umowy franczyzy?

Wiele obowiązujących na rynku umów franczyzowych cechuje się dużym uprzywilejowaniem franczyzodawców. Jest to oczywiście zrozumiałe w związku z faktem, iż to franczyzodawca jest stroną, która zezwala na korzystanie ze swojej nazwy handlowej, znaku towarowego, know-how, metod prowadzenia działalności gospodarczej i innych praw własności intelektualnej lub przemysłowej. W wielu umowach umów brakuje jednak zachowania zdrowego rozsądku, a na franczyzobiorcę nakładane są zbyt wysokie obciążenia. Organizatorzy sieci często zapominają, iż istotą franczyzy powinno być przede wszystkim działanie przez franczyzobiorców we własnym imieniu i na własny rachunek wprowadzając w umowach konstrukcje, których skutkiem jest de facto prowadzenie przez nich działalności gospodarczej na ryzyko innego podmiotu. Powyższe w konsekwencji powoduje trudność w dotrzymaniu umów przez franczyzobiorców i próby kwestionowania ważności zawartych umów. Biorąc pod uwagę fakt, iż franczyzobiorcy to często mikroprzedsiębiorcy, a najczęściej tego typu umowy są nienegocjowalne, w razie sporu ograniczenia finansowe powodują, iż rezygnują oni z dochodzenia swoich praw przed sądem.

Jednym ze środków ochrony strony pokrzywdzonej umową, która zastrzega od niej zbyt duże świadczenia, zawartej w niewiedzy o ostatecznej wartości świadczeń otrzymywanych w zamian, powinien być co do zasady art. 388 Kodeksu Cywilnego dotyczący wyzysku. W sytuacji gdy jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.

Będzie większa ochrona franczyzobiorców

Praktyka pokazuje jednak, iż powoływanie się na wyzysk w przypadku umów franczyzy bardzo często powoduje duże trudności dowodowe w zakresie wykazania przed sądem ww. przesłanek. Z tego też względu ustawodawca postanowił uzupełnić definicję wyzysku o przesłankę „braku dostatecznego rozeznania”. Celem zmiany ma być przede wszystkim próba ochrony franczyzobiorców przed zawieraniem niekorzystnych umów poprzez zwiększenie ich świadomości, co do rzeczywistych skutków zawieranych umów. Jest to związane z tym, iż silniejsza strona kontraktu, aby nie narazić się po zawarciu umowy na zarzut wyzysku będzie musiała podczas zawierania umowy podjąć działania informacyjne w zakresie obowiązków jakie w związku z umową będą obciążały franczyzobiorcę. Pomimo, iż powyższa zmiana nie oznacza, iż franczyzobiorca nie będzie miał obowiązku podstawowej weryfikacji umowy to jednak założenia są takie, iż decyzja o podpisaniu umowy będzie ma być bardziej przemyślana. Ponadto przesłanka brak dostatecznego rozeznania nie będzie miała charakteru ocennego i nie będzie powiązana z winą tak jak lekkomyślność lub niedbalstwo, co na pewno w ułatwi wykazanie przed sądem, iż zawarta umowa ma cechy wyzysku. Jak wskazuje się w uzasadnieniu do projektowanej ustawy postępowanie dowodowe w takim przypadku będzie skupiało się na wykazaniu niewspółmierności świadczenia oraz faktu nieposiadania dostatecznej wiedzy, aby rozeznać się w swojej sytuacji i skutkach zawarcia umowy, przy jednoczesnym przedstawieniu dowodów na to, że kontrahent miał tego świadomość.

Na gruncie nowego przepisu franczyzobiorcy będzie przysługiwać roszczenie o zmniejszenie swojego świadczenia lub zwiększenie świadczenia należnego, a także alternatywnie wniosek o unieważnienie umowy. Spowoduje to na pewno, iż większa liczba podmiotów będzie kwestionować ważność niekorzystnych umów, gdyż aktualnie unieważnienie umowy oparte jest na zasadzie subsydiarności tj. może zostać dokonane dopiero gdy zmiana świadczeń wynikających z umowy franczyzy byłaby nadmiernie utrudniona. Pomimo, iż co do zasady proponowana zmiana ma zwiększyć uprawnienia franczyzobiorców w przypadku rażąco niekorzystnych umów, które zostały zawarte w nieświadomości to istnieje również ryzyko wykorzystywania uprawnienia do uznania umowy za nieważną wyłącznie po to aby wycofać się z umowy, gdy np. biznes okazał się nietrafny pomimo, iż umowa nie została zawarta w sposób nieuczciwy.

Dodatkowo w projektowanym przepisie ma być wprowadzone domniemanie, że jeżeli wartość świadczenia jednej ze stron przewyższa co najmniej dwukrotnie wartość świadczenia wzajemnego, to niewspółmierność świadczeń ma w takim przypadku charakter rażący. Ciężar dowodowy w zakresie wykazania, iż jest inaczej zostanie zatem przerzucony na franczyzodawcę. Przerzucenie ciężaru dowodowego we wskazanym zakresie na podmiot profesjonalny, odpowiedzialny za technikę sprzedaży czy przygotowanie wzorca umownego, uzasadniane jest w sprawiedliwym wyważeniu interesów stron umowy obarczonej zarzutem wyzysku.

Wydłużeniu ulegnie też termin do skorzystania z uprawnień o których mowa powyżej z lat dwóch do lat trzech od dnia zawarcia umowy, a jeżeli stroną umowy będzie konsument do lat sześciu. Biorąc pod uwagę fakt, iż umowy franczyzy są często zawierane z osobami bez doświadczenia i wiedzy w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej wydłużenie okresu na skorzystanie z ww. uprawnień wydaję się zasadne.

W chwili obecnej projekt przewiduje aby okres obowiązywania nowej regulacji miał zastosowanie do umów zawartych po dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej, co pozwoli na odpowiednie przygotowanie się do proponowanych zmian.

Daniel Terbosh, radca prawny
Chmura i Partnerzy Radcowie Prawni sp. p.

Zobacz nasz katalog sieci franczyzowych i upewnij się która franczyza będzie dla Ciebie najlepsza.