Konflikt między decyzjami GIF i UOKiK powoduje niepewność wśród właścicieli aptek franczyzowych

Zgodnie z aktualnymi regulacjami dotyczącymi działania aptek, kluczową rolę odgrywają dwa organy - Główny Inspektorat Farmaceutyczny oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Problem polega na tym, że ich decyzje często się rozbiegają, co prowadzi do niepewności na rynku.

Właściciele aptek, zwłaszcza tych działających na zasadzie franczyzy, stają przed dylematem, której z wytycznych tych urzędów powinni przestrzegać i czy uzyskane pozwolenie na działalność nie zostanie nagle odwołane. Specjaliści uważają, że ta dwuznaczność prawna na rynku aptecznym szkodzi nie tylko swobodzie prowadzenia biznesu, ale również może hamować inwestycje w sektorze, co odbije się negatywnie na dostępności leków dla pacjentów.

Zgodnie z art. 99 ustawy o Prawie farmaceutycznym, to regionalne inspektoraty farmaceutyczne (WIF-y) mają decydujące słowo w kwestii zezwoleń dla aptek. Odmowa może nastąpić w kilku przypadkach, na przykład gdy wnioskodawca prowadzi hurtownię farmaceutyczną lub należy do grupy kapitałowej, zgodnie z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów, która kontroluje więcej niż 1% aptek w danym województwie. Tu pojawia się zasadniczy problem.

– Przyczyną problemu jest niezgodność pomiędzy poglądami inspektorów farmaceutycznych i Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego a Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Stanowisko inspektorów koliduje z decyzjami prezesa UOKiK, który analizując umowy i relacje między organizatorami sieci franczyzowych a franczyzobiorcami farmaceutycznymi, stwierdził, że nie tworzą one jednej grupy kapitałowej – tłumaczy dr hab. Elżbieta Chojna-Duch, ekonomistka, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. – Ten konflikt pomija fakt, że inspektorzy farmaceutyczni powinni stosować ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów przy ocenie przynależności do grupy kapitałowej.

Jak tłumaczy, GIF niesłusznie motywuje część odmownych decyzji dotyczących zezwoleń na prowadzenie aptek przynależnością farmaceutów-franczyzobiorców do grupy kapitałowej w ramach jednej sieci franczyzowej. Jednocześnie nie ma wątpliwości co do aptek związanych umowami partnerskimi z największymi hurtowniami w Polsce.

– Ustawa Prawo farmaceutyczne z 2002 roku niepotrzebnie przeniosła na administrację farmaceutyczną obowiązki należące wcześniej do prezesa UOKiK. Obecnie problem wynika z nieprawidłowego stosowania prawa, gdzie jeden organ zakłóca kompetencje drugiego – zaznacza profesor UW. – GIF to organ specjalizujący się w jakości leków i ogólnie w zdrowiu publicznym, podczas gdy UOKiK dysponuje specjalistyczną wiedzą z zakresu prawa konkurencji. To zupełnie różne obszary. Rozwiązanie tej sytuacji wymaga jedynie efektywnej współpracy obu urzędów.

– Zadaniem GIF jest zapewnienie najlepszego obrotu produktami farmaceutycznymi. Apteki franczyzowe gwarantują to poprzez nowoczesne podejście, skupienie na dobru pacjenta, szeroki asortyment oraz wykwalifikowany personel – mówi Mariusz Kisiel, prezes Związku Aptek Franczyzowych.

Problem jest na tyle istotny, że UOKiK i GIF utworzyły niedawno zespół ekspercki do wypracowania wspólnego stanowiska. Jak wskazują obserwatorzy, możliwe jest jednak, że i tu powstaną oddzielne wytyczne.

Ten dualizm prawny dotyka głównie przedsiębiorców działających w sektorze aptecznym, zwłaszcza w ramach franczyzy. – Nie zazdroszczę farmaceutom tej sytuacji, bo z jednej strony mamy interpretację prawa przez WIF-y i GIF, a z drugiej – przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, która różni się diametralnie. Przedsiębiorcy zastanawiają się, której interpretacji przestrzegać. Co ciekawe, nie ma jednoznacznej odpowiedzi, gdyż każda ze stron konfliktu ma inną opinię – mówi Maciej Zaborowski, partner zarządzający w Kancelarii Kopeć & Zaborowski. – Ten dualizm prawny jest de facto anarchią prawną, gdyż dwa systemy prawne nie powinny istnieć równolegle.

Według adwokata, niepewność związana z tym dualizmem może odstraszać inwestorów, dla których stabilność prawna jest kluczowa.

– Utrzymanie tego stanu rzeczy na dłuższą metę jest nie do pomyślenia. Dualizm prawny uniemożliwia przedsiębiorcom podejmowanie rzeczywistych decyzji biznesowych. Jeśli ta sytuacja nie zostanie rozstrzygnięta, to w najbliższych latach zagraniczni przedsiębiorcy mogą się wycofać z Polski, a na rynku zobaczymy liczne zwolnienia – przewiduje Maciej Zaborowski. – To prowadzi do spadku liczby aptek i ograniczenia dostępu do nich dla pacjentów – dodaje Mariusz Kisiel.

Eksperci podkreślają, że problemem jest również mieszanie pojęć franczyzy i grupy kapitałowej, które są różnymi konstrukcjami prawnymi. Franczyza to współpraca, w ramach której franczyzobiorca – za opłatą – może rozpocząć działalność, korzystając z gotowego modelu biznesowego, marki i wsparcia franczyzodawcy. – Młodzi farmaceuci chcą otwierać apteki, modernizować je i zapewniać najlepszy dostęp do leków, ale obawiają się – mówi prezes Związku Aptek Franczyzowych. – Inspekcja Farmaceutyczna łatwo wnosi zarzuty o „grupę kapitałową” i wszczyna długotrwałe, kosztowne postępowania, które często kończą się bankructwem. Znam przypadki, gdzie apteki przez dwa lata pozostają zamknięte, gdyż Inspekcja Farmaceutyczna prowadzi postępowanie na ich podstawie. To duży problem.

Według danych GUS, na koniec 2019 roku w Polsce funkcjonowało 12,3 tys. aptek (spadek o około 5% r/r) oraz 1,2 tys. punktów aptecznych. Z raportu IQVIA („Opieka farmaceutyczna w Polsce”) wynika, że obecnie apteki sieciowe stanowią mniej niż połowę wszystkich placówek, a większość z nich to polskie małe i średnie firmy.