Jak uregulować rynek franczyzy?

Duża dysproporcja sił w relacji franczyzodawca-franczyzobiorca przy braku prawnego uregulowania umowy franczyzy prowadzi do szeregu dysfunkcji na rynku - wynika z raportu Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości. Czy planowane regulacje pozwolą franczyzie w Polsce rozwinąć skrzydła, czy może staną się dla niej barierą w rozwoju?

Raport IWS powstał na zlecenie Ministerstwa Sprawiedliwości i ma stać się przyczynkiem do wprowadzenia zmian prawnych regulujących rynek franczyzy w Polsce. Autor raportu, dr hab., prof. Uniwersytetu Opolskiego Rafał Adamus przeanalizował aktualne przepisy, a także orzeczenia sądów dotyczące sporów między franczyzodawcami a franczyzobiorcami. Przyjrzał się również dysfunkcjom widocznym na rynku, takim jak np. nierzetelne informowanie o ofercie franczyzowej, ukryte opłaty czy brak możliwości rozwiązania umowy przed upływem określonego czasu pod groźbą drastycznych kar.

Kluczowe propozycje

Według IWS, umowa franczyzy powinna zostać uregulowana w Kodeksie cywilnym. Dodatkowo, w celu przedkontraktowej ochrony franczyzobiorców i zapobieganiu nadużyciom autor proponuje wprowadzenie odpowiednich zmian również  w przepisach o czynach nieuczciwej konkurencji, przepisach ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i przepisach o wykroczeniach.

Analiza przygotowana przez IWS zawiera szereg propozycji legislacyjnych, które bardzo szczegółowo regulowałyby relację franczyzobiorca-franczyzodawca. Oto najważniejsze z nich:  

1) Nakłady.

W myśl proponowanej regulacji, rodzaj i wielkość nakładów ponoszonych przez franczyzobiorcę powinny być dokładnie określone w umowie franczyzy. W przypadku wypowiedzenia umowy przez organizatora sieci przed zamortyzowaniem tych nakładów, franczyzodawca powinien wyrównać franczyzobiorcy powstały uszczerbek (z wyjątkiem wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym z winy franczyzobiorcy).

2) Zasady wynagradzania organizatora sieci.

Nowe przepisy miałyby ograniczyć wysokość opłaty wstępnej do kwoty nie wyższej niż wynagrodzenie za trzy miesiące. W umowie franczyzy można byłoby też zastrzec, że za osobnym wynagrodzeniem organizator sieci gwarantuje określoną wysokość przychodów, kosztów i dochodów franczyzobiorcy. Jeżeli wskutek okoliczności niezależnych od franczyzobiorcy  jego przychód uległby zmniejszeniu, mógłby on żądać zmniejszenia opłaty za dany okres gospodarczy.

3) Pomoc dla początkujących przedsiębiorców.

Ze względu na to, że oferty franczyzowe często kierowane są do osób, które nigdy wcześniej nie prowadziły działalności gospodarczej, na franczyzodawców ma zostać nałożony obowiązek udzielenia im odpowiedniego wsparcia, w szczególności przeszkolenia w zakresie podstaw ekonomicznych i prawnych jej prowadzenia. Brak takiego przeszkolenia będzie podlegał karze grzywny.

4) Zapewnienie o korzyściach.

Zapewnienia organizatora sieci o korzyściach, jakie daje przystąpienie do sieci, powinny stanowić część umowy. Za podanie nieprawdziwych informacji o korzyściach ma grozić grzywna.

5) Czas trwania umowy.

Umowę franczyzy zawartą na dłużej niż dziesięć lat po upływie tego terminu uznaje się za zawartą na czas oznaczony.

6) Ochrona franczyzobiorcy przed ukrytym wynagrodzeniem.

Organizator sieci nie będzie mógł zobowiązywać franczyzobiorcy do kupowania u niego (lub wskazanego dostawcy) towarów i usług za ceny odbiegające od rynkowych.

7) Zakaz dokumentów na zlecenie.

Do zabezpieczenia roszczeń z umowy franczyzy nie można będzie wykorzystywać weksla ani czeku na zlecenie pod groźbą kary grzywny.

8) Prawo franczyzodawcy do kontrolowania działalności biorcy.

Franczyzodawca mógłby w każdym czasie przeprowadzić kontrolę działalności franczyzobiorcy, a także żądać od niego informacji i danych o jego działalności w zakresie określonym w umowie.

9) Wypowiedzenie umowy ze skutkiem natychmiastowym.

Franczyzodawca miałby do tego prawo w sytuacji, gdy franczyzobiorca, pomimo pisemnego upomnienia, rażąco narusza postanowienia umowy lub zalega wobec franczyzodawcy z zapłatą wynagrodzenia za dwa pełne okresy. Z kolei franczyzobiorca mógłby wypowiedzieć umowę, jeżeli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, dalsze wykonywanie umowy franczyzy mogłoby doprowadzić do jego niewypłacalności, a także wtedy, gdy organizator sieci rażąco narusza postanowienia umowy.

10) Wypowiedzenie umowy na czas nieoznaczony.

Możliwe byłoby przez obie strony z 3-miesięcznym wyprzedzeniem w pierwszym roku kalendarzowym, 2-miesięcznym w drugim roku oraz miesięcznym w trzecim i każdym kolejnym roku obowiązywania umowy.

11) Ochrona know-how franczyzodawcy.

Po ustaniu umowy franczyzobiorca musiałby zwrócić przedmioty otrzymane od organizatora sieci i nie mógłby korzystać ze z jego koncepcji i techniki prowadzenia działalności. Franczyzobiorca nie mógłby też prowadzić działalności konkurencyjnej przez kolejne trzy lata (chyba, że strony ustalą inaczej) bez prawa do odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji.

12) Toksyczne sieci franczyzowe

Rozwijanie sieci we franczyzie bez wcześniejszego dokładnego, długotrwałego sprawdzenia modelu biznesowego przez organizatora sieci stałoby się czynem nieuczciwej konkurencji. Czynem takim byłoby również organizowanie sieci, w której franczyzobiorcy prowadzący biznes zgodnie ze wskazówkami franczyzodawcy nie mogliby pokrywać kosztów działalności z osiąganych przychodów przez dłużej niż trzy miesiące (o ile nie zachodzi nadzwyczajna przyczyna zewnętrzna).

13) Prospekt informacyjny.

Franczyzodawcy musieliby go przedstawiać potencjalnym franczyzobiorcom minimum 14 dni przed zawarciem umowy bądź wniesieniem jakichkolwiek opłat. W raporcie IWS szczegółowo wskazano, jakie informacje powinny znajdować się w prospekcie. Ich lista liczy aż 25 pozycji, m.in. sprawozdania finansowe za minimum ostatnie dwa lata obrotowe, informacja o sprawach sądowych dotyczących franczyzy, wynagrodzenie organizatora, szczegółowe informacje o zakresie pomocy dla franczyzobiorcy, a także pełną kopię umowy franczyzy.

14) Prosty język.

Informacje o sieci franczyzowej powinny być sformułowane w sposób zrozumiały dla przeciętnego odbiorcy.

15) Pod skrzydłami UOKiK.

Prezes UOKiK zyskałby kompetencje do ochrony zbiorowych interesów franczyzobiorców.

Regulacja czy przeregulowanie?

„Pozycja gospodarcza organizatora sieci jest nieporównywalna z pozycją franczyzobiorców – najczęściej mikro i małych przedsiębiorców. Umowy franczyzy są umowami przystąpienia (adhezyjnymi), nie poddawanymi jakimkolwiek negocjacjom. Franczyzobiorców – w razie konfliktów z organizatorami sieci – nie jest stać na prowadzenie sporów prawnych. Dysproporcja możliwości jest na tyle znacząca, że w przypadku konfliktu prawnego niektóre sprawy sporne nawet nie trafiają do sądów. Działa tzw. efekt mrożący” – to główne argumenty, które według autora raportu IWS przemawiają za uregulowaniem prawnym rynku franczyzy.

O ile idea wydaje się słuszna, o tyle konkretne propozycje tych regulacji wzbudziły niemałe zamieszanie na rynku. Przede wszystkim ze względu na ich szczegółowość i restrykcyjność. W rezultacie istnieje obawa, że regulacje zamiast pomóc w rozwijaniu działalności poprzez franczyzę stanie się czynnikiem, który ją zablokuje.

Warto podkreślić, że poprzez franczyzę rozwijają się bardzo różne firmy – zarówno międzynarodowi giganci, jak i nieduże polskie przedsiębiorstwa. Reprezentują one niemal wszystkie branże – od spożywczej przez gastronomię po edukację, finanse czy kosmetykę. Przepisy regulujące zasady rozwoju franczyzowego powinny być na tyle uniwersalne, by nie blokowały takiej możliwości żadnej firmie ze względu np. na specyfikę branży.

Nowe regulacje powinny eliminować patologie, ale nie dobrze prosperujące biznesy. Tymczasem pojawiły się głosy, że wprowadzenie zmian w proponowanym przez autora raportu kształcie wypchnęłoby z polskiego rynku franczyzy… McDonald’s, czyli jedną z najdłużej funkcjonujących sieci franczyzowych, mogącej się poszczycić rzeszą zadowolonych franczyzobiorców zarówno w Polsce, jak i na świecie. A to m.in. za sprawą regulacji dotyczącej wysokości opłaty wstępnej.  

Oczywiście  nie ma ryzyka wyeliminowania tak istotnego gracza tylko w rezultacie samego ograniczenia wysokości opłaty wstępnej. McDonald’s działa na rynkach, gdzie regulacje prawne franczyzy są jeszcze bardziej restrykcyjne i jakoś daje sobie radę. Niemniej jednak kwestie finansowych warunków współpracy warto pozostawić prawom rynku. To franczyzodawca powinien decydować, jakiego wynagrodzenia oczekuje za swoje know-how, szkolenia i wsparcie, zaś franczyzobiorca – czy taka opłata jest, jego zdaniem, uzasadniona i czy go na nią stać.

Do propozycji legislacyjnych zawartych w raporcie IWS krytycznie odnosi się też Polska Izba Handlu. Wiceprezes i dyrektor generalny PIH Maciej Ptaszyński na łamach mediów podkreślał, że przedstawianie prospektu w zaproponowanym kształcie narażałoby firmy na ujawnianie wrażliwych danych biznesowych. Według Ptaszyńskiego, dużo bardziej adekwatnym rozwiązaniem będzie samoregulacja branży, tj. wdrożenie kodeksu dobrych praktyk.

Działania Ministerstwa Sprawiedliwości i raport IWS to nie jedyne inicjatywy w ostatnim czasie, które mają na celu uporządkowanie rynku franczyzy i wyeliminowanie z niego dysfunkcji. W lipcu 2020 roku powstał zespół roboczy ds. franczyzy działający w Radzie Przedsiębiorców przy rzeczniku Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Jego celem jest właśnie opracowanie kodeksu dobrych praktyk w zakresie franczyzy.

Wypracowanie rynkowych standardów niewątpliwie będzie krokiem w dobrym kierunku, choć jest ryzyko, że będzie to krok spóźniony. Warto przy tym pamiętać, że wszelkiego rodzaju kodeksy dobrych praktyk nie są  obowiązującym prawem. Dlatego uregulowanie umowy franczyzy w kodeksie cywilnym z pewnością będzie miało większy wpływ na rynek. Ważne jednak, by przepisy były wyważone, racjonalne i tego rynku nie przeregulowały.

Zobacz nasz katalog sieci franczyzowych i upewnij się która franczyza będzie dla Ciebie najlepsza.